İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR?

İşçi kimdir?

İşçi, iş sözleşmesi ile belirli bir ücret karşılığı çalışan kişidir. Kişinin işçi sayılması için iş sözleşmesinin yazılı olması şart değildir. İş hukukunda hak düşürücü zamanaşımı süreleri somut uyuşmazlığın türüne göre değişmekle beraber genel olarak ücret alacaklarında ve tazminatlarda zamanaşımı son düzenlemelere göre beş yıl olup işçinin işten ayrılış tarihine göre değişmektedir. İşçi zamanaşımı sürelerine uyarak hukuki yollara başvurup yasal haklarını arayabilir. Bu noktada işçinin bir hak kaybına uğramaması için bir avukattan destek alması işçinin lehine sonuç doğuracaktır.

İşçinin Hakları Nelerdir?

İşçinin hakları iş kanununa göre belirlenir. İşçinin ve bazı hallerde yakınların sahip olduğu iş kanununda tanımlanan hakları aşağıda bulabilirsiniz.

o İş sözleşmesi dolayısıyla ücret alma hakkı

o İş sağlığı ve güvenliği korumasından yararlanma ve işverenden talep etme hakkı

o Diğer işçilerle eşit muamele ve eşitlik hakkı

o Çalışma saati içinde Ara Dinlenmesi Hakkı

o Fazla Çalışma Ücreti Hakkı

o Fesih bildirim süresi içinde yeni iş aramak için günlük iki saat izin hakkı

o Çalışma koşullarında Esaslı değişikliğe Rıza göstermeme hakkı

o İzin hakkı

o Taşeron işçi hakları (Alt işveren hakları)

o Kadın işçinin hakları

o Engelli işçinin hakları

o Askere giden işçinin hakları

o Sendika üyesi işçinin hakları

o Sendika Yöneticisi ve Sendika temsilcisi işçinin hakları

o İşçinin mobbing’e uğramaması

o İşten çıkarılan işçinin hakları

o İstifa etme hakkı ve istifa eden işçinin hakları

o İşsizlik sigortası ve İşsizlik ödeneği

o İşçinin ölümü halinde yakınlarının sahip olduğu hakları

Ücret Hakkı:

İş sözleşmesi ile çalışan işçi verdiği hizmet karşılığında ücrete hak kazanır. Başka bir deyiş ile ücret işçinin maaşıdır. İşçinin kazandığı ücreti ödemek işverenin yükümlülüğüdür. İşverenin tam zamanlı çalışan işçisine verdiği ücret asgari ücretten az olamaz. İşçinin kazanacağı ücret aralarındaki iş sözleşmesi ile belirlenir. İşçinin işverenden aldığı ücret, asgari ücretin altında ise işçi aldığı ücretin asgari ücret altında kalan kısmı için işverene karşı dava açabilir. İşçi ücreti ödemeyen işverene karşı yine dava açma hakkına sahiptir. Yaygın bir uygulama olarak işverenlerin ücret konusunda cinsiyet ayrımcılığı yaptığı bilinmektedir. Ancak böyle bir uygulamanın kanunda yeri yoktur.

İş Sağlığı ve Güvenliği hakkı:

İşverenin işçinin sağlığı ve güvenliği için işyerinde alması gereken önlemleri alması ve gerekli ekipmanı sağlaması gerekir. İşveren iş yerinde işçinin sağlığı ve güvenliği için gerekli önlemleri almaz veya gerekli ekipmanı sağlamazsa işveren aleyhine işçi işverenine dava açma hakkına sahiptir. İşverenin işçileri ekipmanların kullanılması ve güvenliğin sağlanması konusunda işçi bilgilendirmesi ve eğitmesi gereklidir. Bilgilendirmeyi ve eğitimi yapmayan işveren oluşan zarardan sorumlu tutulabilir.

Diğer işçiler ile eşitlik hakkı:

Eşitlik hakkı İş Kanunu’nun 5. Maddesinde düzenlenmiştir. İş kanunun beşinci maddesine göre “İş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz. İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmî süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz. İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz. Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz. İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz. İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davranıldığında işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir. 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi hükümleri saklıdır.” İşçi işverenin eşitliğe aykırı davrandığını ispatlamakla yükümlüdür. Bu nedenle açılan davalarda ispatın kolaylaşması için avukattan destek almak süreci kolaylaştırmaktadır.

Ara dinlenme hakkı:

Ara dinlenme hakkı İş Kanunun 68. Maddesinde düzenlenir. Bu düzenlemeye göre “İş veren işçilerine dört saat veya daha kısa süreli işlerde onbeş dakika, dört saatten fazla ve yedibuçuk saate kadar (yedibuçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat, yedibuçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat, ara dinlenmesi verilmelidir. Kanuna göre bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilmelidir. Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir. Dinlenmeler bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir. Yine kanuna göre ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz.”

Fazla Çalışma Ücreti Hakkı:

İşçinin haftalık azami çalışma süresi 45 saattir. 45 saatin üzerinde çalışan işçiler fazla çalışma ücretine hak kazanırlar. Fazla çalışma ücreti işçinin saatlik ücretinin %50 fazlasıdır. Yani günlük çalışma ücreti 100 TL olan bir işçinin fazla çalışma ücreti saatlik 150 TL’dir. İşçi normal çalışma düzeninde haftalık 45 saatin altında çalışıyorsa ve norma çalışma düzenine göre fazla çalışma yaptıysa %25 zamlı ödemeye hak kazanır. Fazla çalışma için dava açıldığı zaman fazla çalışmanın ispat edilmesi gereklidir bu ispatın avukat desteği ile yapılası işçinin hak kaybına uğraması önlenebilir.

İş Sözleşmesinde Esaslı Değişiklik durumu:

İş sözleşmesi ile belirlenen görev tanımı içinde bulunmayan bir işi yapmaya zorlanamaz. İş tanımında olmayan işi yapmaya zorlanan işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. İşçinin işyerindeki görev tanımında bir değişiklik olacaksa işveren bunu işçiye yazılı olarak bildirmek ile yükümlüdür.

İşçinin izin hakları:

İşçinin kanun ile tanımlanan hafta tatili izni ve yıllık izin hakları bulunmaktadır. Tam zamanlı çalışan bir işçinin kanunen haftada bir gün hafta tatili hakkı vardır. İşçinin yıllık izine hak kazanması için işyerinde bir yıl çalışması gerekmektedir. Yıllık iznin ne zaman kullanacağına işveren karar vermektedir ancak bir yılını dolduran işçi yıllık iznini kullanmak için işvereninden talepte bulunabilir. İşveren uygun görürse işçi talepte bulunduğu tarihlerde yıllık izine çıkabilir. İşveren kötü niyetle işçisini yıllık izine çıkarmıyorsa işçi haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir. Taşeron İşçi Hakları: Kanunen bir işyerinde iş kazası olması durumunda asıl sorumlu alt işveren olsa da eğer gerekli önlemler alınmadıysa asıl işverende iş kazasından müteselsilen sorumludur. Aynı şekilde alt işveren işçiye karşı toplu iş sözleşmesinden kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmezse yine alt işveren ile birlikte yerine getirilmeyen yükümlülükten dolayı müteselsilen sorumludur. Bu konuda daha fazla bilgi için avukatlarımızla iletişime geçebilirsiniz.

Kadın İşçi Hakları:

İş kanununda kadınlara özel bazı izinler düzenlenmiştir. Bunlar doğum izni ve süt iznidir. Kadın işçi doğum gerçekleştirdikten sonra bebeği bir yaşına gelene kadar kanunen günde 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz. Bu uygulama kadını korumak için getirilmiştir. İşveren bu koşullarda kadın işçinin ücretinde indirim yapamaz. Doğum gerçekleştikten sonraki 8 hafta kadın işçiye 6 aylık bir ücretsiz izin kullanma hakkı verilir. Bu izinde geçen bu 6 aylık süre kıdem tazminatının hesaplanmasında dikkate alınmaz. Kadına ayrıca evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde haklı fesih hakkı verilmiştir. Bu nedenle iş sözleşmesini fesheden kadın işçi kıdem tazminatını kaybetmez.

Engelli İşçi hakları:

Aynı ilde 50 veya daha fazla işçisi bulunan işverenin personelinin %3 ünün engelli işçi olması kanunen zorunlu tutulmuştur. Bu zorunluluğu yerine getirmeyen işveren para cezasına çarptırılacaktır. İşveren İŞKUR’a başvurarak engelli işçi istihdam edebileceği gibi engelli işçiyi kendi de istihdam edebilir ancak işçinin işe uygunluğunu mülakat ile kendi belirleyebilir. Engelli işçi de kadrodaki açığı görüp yine işe başvurabilir. Engelli işçi işe alındıktan sonra işçinin sahip olduğu bütün haklara sahiptir.

Askere Giden İşçi Hakları:

Askere giden işçinin hakları İş Kanunu’nun 31. Maddesinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre askerliği nedeniyle işten ayrılan ve askerliği biten işçi 2 ay içinde eski işine geri dönebilir. İşveren kadrosunda askere giden işçinin eski işi ile aynı pozisyonda ya da benzer pozisyonda eksik varsa askere giden işçiyi derhal işe almak zorundadır. İşverenin kadrosunda işçiye uygun boş yer yoksa boşalacak ilk uygun pozisyona askere giden işçi alınmak zorundadır. Bu yükümlülüğe uymayan işveren askere giden işçisine işçinin üç aylık ücreti kadar tazminat ödemek zorunda kalacaktır.

Mobbing Uygulanan İşçi Hakları:

Mobbing işçisini işten haksız yere çıkarmak isteyen işverenin, işçisini haksız yere çıkardığı halde ödeyeceği tazminatı ödememek için işçisini çeşitli haller ile istifaya zorlamasıdır. Bu haller işverenin işyerinde işçisine ayrımcılık yapması, şaka adı altında onur kırıcı ithamlarda bulunması, işçisini rencide etmesi, alay etmesi işçinin işini zorlaştırması gibi işçiye iş ortamını çekilmez hale getirerek işçinin istifa etmesini sağlamasıdır. Mobbinge uğrayan işçi mobbinge uğradığı hallerde haksız yere işten çıkartılmış işçinin tüm haklarına sahip olacak ihbar, kıdem ve manevi tazminat hakkına sahip olacaktır. Bu hususta içinin mobbinge uğradığının ispatı büyük önem taşımaktadır. İşçinin hak kaybına uğramasının engellenmesi işçin işçinin bu konuda avukat desteği alması işçinin lehine olacaktır.

İşten çıkarılan İşçi Hakları:

İşçinin iş güvencesi varsa, işçinin işten çıkartılmasında haklı ve geçerli bir sebep varsa, ihbar sürelerine uyulmuşsa işten çıkartılma eylemi hukuka uygun bir şekilde gerçekleşmiş demektir. Bu durumda işçinin kıdem tazminatı şartları gerçekleşmişse işçi kıdem tazminatını alır. Ancak işçinin işten çıkartılmasına ihbar sürelerine uyulmaz, haklı veya geçerli bir sebebe dayanılmaz ise işçi işverene karşı dava açarak ihbar tazminatı talep edebileceği gibi işe iade davası da açabilir.

İşten çıkartılma eylemi haklı bir sebebe dayanılarak yapılmış ancak işçi bu haklı sebebin koşullarının gerçekleşmediğini iddia ediyorsa yine işverenine karşı dava açarak haklı sebebin gerçekleşmediğini ispat edebilir. İşçi haklı sebebin gerçekleşmediğini ispat ederse iş mahkemesi işçiye yüklü bir tazminat ödenmesine karar verebilecektir.

İstifa Eden İşçinin Hakları:

İstifa eden işçinin istifasının kendi rızası ve isteği doğrultusunda olması iş hukuku bakımından önem taşımaktadır. İşçi istifaya işveren yada üstleri tarafından zorlanırsa işçi haksız yere işten çıkartılmış işçinin haklarına sahip olacak kıdem, ihbar ve manevi tazminat alabilme hakkına sahip olacaktır. Ancak işçi zorlama olmadan ve haklı bir sebebe dayanmadan kendi isteği ile şten istifa ederse işverenden kıdem tazminatını talep edemez.